महाराष्ट्रातील मृदा प्रकार | Matiche Prakar | Types of Soil in Marathi

महाराष्ट्रातील मृदा | माती | Matiche Prakar | Types of Soil in Marathi

आजच्या लेख मध्ये आपण “महाराष्ट्रातील मृदा प्रकार – Mati (Soil type in Maharashtra Information in Marathi)” या विषया वर चर्चा करणार आहोत. तर वेळेच अपव्यय न करता आपण वळूया आजच्या आपल्या मुख्य विषयाकडे – 

• माती ही पृथ्वीच्या कवचाचा पातळ थर आहे जी वनस्पतींच्या वाढीसाठी नैसर्गिक माध्यम म्हणून काम करते.
• माती हे खडकाचे कण आणि बुरशी यांचे मिश्रण आहे.
• माती ही निर्जीव वस्तू मानली जात असली तरी ती लहान कृमी आणि कीटका पासून सरपटणाऱ्या प्राण्यांपर्यंत विविध सजीवांसाठी काम करते. निरोगी परिसंस्थेसाठी निरोगी माती आवश्यक आहे.
• मातीची निर्मिती आणि गुणवत्ता पर्यावरणावर अवलंबून असते. खडक हळू- हळू तुटल्याने माती तयार होते. या प्रक्रियेला वेदरिंग म्हणतात.

मातीच्या निर्मिती मध्ये तीन घटक योगदान देतात (Three factors contribute to soil formation in Marathi) 

1) वारा

2) पाणी

3) वातावरण

मातीचे स्वरूप हे ज्या खडका पासून बनवले जाते आणि त्या मध्ये कोणत्या प्रकारची वनस्पती वाढतात या वर अवलंबून असते.

माती चार घटकांनी बनलेली असते (Soil is made up of four components in Marathi)

1) खनिज (45%)

2) सेंद्रीय पदार्थ (5%)

3) पाणी (25%)

4) हवा (25%)

महाराष्ट्रातील मृदा प्रकार संपूर्ण माहिती (Soil type in Maharashtra Information in Marathi)

महाराष्ट्रा मध्ये विविध प्रकारच्या माती आहेत. महाराष्ट्राचा एकूण 80 % पेक्षा जास्त भाग बेसाल्ट खडकाने बनलेला आहे. परिणामी, बेसाल्ट खडका पासून तयार झालेली काळी माती महाराष्ट्रामध्ये मोठ्या प्रमाणात आहे. महाराष्ट्रामध्ये साधारणपणे खालील प्रकारच्या माती आढळतात.

काळी माती (Black soil in Marathi)-

➢ या मातीला ‘लावा माती’ किंवा ‘रेगुर माती’ असेही म्हणतात.

➢ ही माती बेसाल्ट नावाच्या आग्नेय खडकाच्या विकृतीपासून तयार होते.

➢ मातीचा काळा रंग टायटॅनिफेरस मॅग्नेटाईटमुळे होतो.

काळी मातीचे वैशिष्ट्ये (Features of Black soil in Marathi)-

• या मातीत ओलावा टिकवून ठेवण्याची क्षमता जास्त असते. त्यामुळे या जमिनीत सिंचनाच्या सहाय्याने अनेक पिके घेता येतात.

• काळी माती लवकर निचरा होत नाही. त्यामुळे जास्त सिंचनामुळे या जमिनी दलदलीच्या बनतात.

• काळी माती पाणी टिकवून ठेवते याचे मुख्य कारण म्हणजे त्यात चुन्याचे प्रमाण जास्त असते.

प्रदेश:

1. ही काळी माती महाराष्ट्राच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या 3/ 4 पेक्षा जास्त भागात आढळते.
2. महाराष्ट्रात, ही माती गोदावरी आणि भीमा-कृष्णा नद्यांच्या खोऱ्यात आढळते.
3. या मातीची सर्वाधिक जाडी तापी नदीच्या पात्रात आढळते.
4. ही माती मराठवाड्या तील सर्व जिल्ह्यांत तसेच यवतमाळ, अकोला, वाशीम, अमरावती येथे आढळते.

ca information in Marathi 2022

2 लॅटराईट माती (Laterite soil in Marathi) 

1. लॅटराईट माती कापसासाठी अतिशय उपयुक्त आहे. कापूस व्यतिरिक्त ज्वारी, तूर, बाजरी, गहू, ऊस इ.
2. लॅटराइट हा शब्द लॅटिन शब्दा पासून आला आहे ज्याचा अर्थ वीट असा होतो.
3. ही लॅटराईट माती जांभा खडका वर दीर्घ काळ प्रक्रिया करून तयार होते.
4. या लॅटराईट मातीत भरपूर लोह असते त्यामुळे त्यांना ‘लाल’ किंवा ‘पिवळा’ रंग येतो.

लॅटराईट माती चे वैशिष्ट्ये (Characteristics of Laterite Soil in Marathi)-

• या लॅटराईट मातीत नायट्रोजन, पोटॅशियम आणि सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण खूप कमी आहे. त्या मुळे शेतीसाठी माती कमी सुपीक आहे.
• पण ही लॅटराईट माती फळबागांसाठी अतिशय उपयुक्त आहे.
• ही लॅटराईट माती ओलावा टिकवून ठेवू शकत नाही, त्यामुळे ती सिंचनासाठी अयोग्य आहे.
• या लॅटराईट मातीत लोह, अल्युमिनियम आणि टायटॅनियम भरपूर आहेत. त्यामुळे या मातीत अल्युमिनियमचे साठे जास्त आहेत.

प्रदेश:

• ही माती सह्याद्री पर्वताच्या दक्षिणेकडील भागात तसेच पूर्वेकडील डोंगराळ प्रदेशात तसेच रत्नागिरी व सिंधुदुर्ग जिल्ह्यांच्या पूर्व भागात आढळते.
• ही माती सातारा आणि कोल्हापूर जिल्ह्याच्या पश्चिम भागातही आढळते

पिके:

या जमिनीत काजू आणि आंबा ही महत्त्वाची पिके आहेत.

3) लाल माती (Red soil in Marathi)

लाल माती ही माती प्राचीन आर्चियन, विंध्ययन आणि कडप्पा प्रकारच्या खडकां पासून तयार झाली आहे.

ही लाल माती जास्त पावसाच्या प्रदेशात आढळते.

लाल माती वेग वेगळ्या भागात वेग वेगळ्या खडकां पासून तयार होते:

1) आर्चियन – पूर्व विदर्भ, उत्तर आणि दक्षिण कोकण

२) शिस्ट आणि ग्नीस – पूर्व महाराष्ट्र

3) बसॉल्ट – पश्चिम महाराष्ट्र

लाल मातीचे वैशिष्ट्ये (Features of Red soil in Marathi)

• लोह (आयर्न पेरोक्साइड) जास्त असल्यामुळे या मातीला लाल रंग आला आहे.

• या मातीत पोटॅशियम, फॉस्फरस, कॅल्शियम आणि सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण कमी आहे.

• हे ड्रेनेज सुधारते आणि रासायनिक खतांना त्वरीत प्रतिसाद देते.

• ही माती शेतीसाठी कमी उपयुक्त आहे.

प्रदेश : ही माती महाराष्ट्राच्या पश्चिम घाटात तसेच भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर, गडचिरोली या जिल्ह्यांमध्ये आढळते. 

पिके : सागाची जंगले या जमिनीत प्रामुख्याने आढळतात. 

police bharti, महाराष्ट्र पोलीस भरतीसाठी पुस्तकांची सूची, Maharashtra Police Bharti Book List 2022

4) गाळाची माती (Alluvial soil in Marathi)

गाळाची ही माती नदी पात्रा तील गाळा मुळे तयार होत असते. म्हणून या माती ला “गाळाची माती” असे म्हटले जाते. 

नदीच्या काठा वर आणि किनारी भागात गाळाची माती आढळते.

गाळाच्या मातीचे वैशिष्ट्ये (Features of Alluvial soil in Marathi)

• वालुकामय चिकण माती माती सेंद्रिय पदार्थ आणि बुरशीने समृद्ध असते.

• या गाळाच्या माती मध्ये ओलावा टिकवून ठेवण्याची क्षमता जास्त आहे, त्या मुळे ती सुपीक आहे.

• या गाळाच्या माती मध्ये पोटॅश चे प्रमाण कमी असते.

• या मातीचा रंग फिकट पिवळा असतो.

प्रदेश:

• ही माती गोदावरी, कृष्णा, भीमा, पंचगंगा, तापी नद्यांच्या खोऱ्यात आढळते.

• वालुकामय चिकणमाती माती देखील कोकण किनारपट्टीवर आढळते.

पिके : या जमिनी मध्ये भात, नाचणी, पोफळी तसेच ऊस, गहू, भाजीपाला पिकवला जातो.

5) चिकण माती (Clay soil in Marathi)

चिकन माती हि जमिनी मध्ये गाळाचे प्रमाण जास्त असल्याने पाणी सहज झिरपत नाही.

ही माती जास्त काळ पाणी टिकवून ठेवते; म्हणून तिला ‘क्ले माती’ (Clay soil) असे म्हणतात.

चिकन मातीचे वैशिष्ट्ये: ही माती सुपीक आहे कारण तिचा निचरा लवकर होत नाही.

प्रदेश : ही माती नागपूर, गोंदिया, गडचिरोली आणि चंद्रपूर जिल्ह्याच्या उत्तरेकडील भागात आढळते.

पिके : ही माती भात पिकासाठी चांगली आहे. तर, गहू, ज्वारी, ऊस अशी इतर पिके ही घेतली जातात

मातीची धूप आणि ऱ्हास (Soil Erosion and Degradation in Marathi)

वारा किंवा पाण्या मुळे मातीचा थर (विशेषतः मातीच्या वरचा थर) निघून जातो. म्हणजे माती ची झीज होते. वाहणारे पाणी, हवामान आणि भौतिक शास्त्रा मधील विविधता ही मातीची धूप होण्याची कारणे आहेत. काही कारणां मुळे मातीची गुणवत्ता कमी होऊ शकते. याला मातीचा ऱ्हास म्हणतात. अधिक कृषी उत्पन्न मिळविण्यासाठी रासायनिक खते, कीटक नाशके, इत्यादींचा वापर केला जातो. रासायनिक खतांच्या अति प्रमाणात फवारणी आणि रासायनिक खतांचा वापर या मुळे हि मातीची झीज होते.

अत्याधिक सिंचना मुळे जमिनी तील क्षार वरच्या दिशेने जातात आणि माती क्षारयुक्त होते आणि नंतर अनुत्पादक होते. रसायनांच्या अतिवापरा मुळे त्यांचे अवशेष अनेक वर्षे जमिनीत राहतात. ते मातीत सूक्ष्मजीवांच्या अस्तित्वासाठी धोका बनतात. त्या मुळे जमिनीतील बुरशीचे प्रमाण कमी होते आणि झाडांना सूक्ष्म अन्नद्रव्ये मिळत नाहीत. जर मातीचा pH अशा प्रकारे विस्कळीत झाला तर ते मातीची झीज होण्याचे लक्षण आहे.

सरकारी नोकरी कि खाजगी नोकरी ? Government job vs. Private job

Best Forts in Maharashtra | महाराष्ट्रातील किल्ल्यांची माहिती